Nijat Özön, 25 Aralık 1927’de İstanbul’da doğdu.
Yazın tarihçisi Mustafa Nihat Özön’ün oğludur. İlköğrenimini
İstanbul’da, orta ve yükseköğrenimini Ankara’da tamamladı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya
Fakültesi’nin Türk Dili ve Edebiyatı ile Kütüphanecilik bölümlerini bitirdi (1952). Öğrenimden sonra
yayımcılık yaşamına atılan Özön, İstanbul’da “Bir Yayınevi”nde çalıştı (1952-54). Özel bir şirkette
çevirmenlik yaptı (1955-58). 1958’de Ankara’da Anadolu Ajansı Genel Müdürlüğü Dış Haberler Bölümü’ne
girdi; çevirmen, sekreter, bölüm şefi olarak çalıştı. 31 Ocak 1980’de buradan emekli oldu.
Özön, 1966-68 yıllarında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne bağlı Basın ve Yayın Yüksek
Okulu’nda sinema öğretim görevinde; 1978-79’da Kültür Bakanlığı Yüksek Kurulu ve Sinema Yarkulu üyeliklerinde
bulundu. 1964’ten 1992 yılına dek Fransa Büyükelçiliği’nin Fransa’dan Haberler adlı haftalık bültenini
yayımladı. 1975’ten beri Basın Şeref Kartı taşıyan Özön, 1980’de SİYAD Onur Belgesi’ni, 1984’te İFSAK
Sinema Ödülü’nü, 1989’da İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı’nca düzenlenen 8. Uluslararası Film Festivali’nin
Onur Ödülü’nü, 14 Kasım 1989 Türk Sineması Günü’nde sinemaya kırk yıl emeği geçenlere verilen plaketi
aldı. 1990’da Fransa Milli Eğitim, Gençlik ve Spor Bakanlığı, Fransız dili ve kültürünün yayılmasına
katkısından dolayı kendisine “Palme académique” nişanının “Officier” rütbesini verdi. 1994’te Uluslararası
İzmir Film Festivali’nin Altın Artemis’iyle ödüllendirildi.
Yayım yaşamına sinema yazılarıyla başlayan Özön’ün ilk yazısı, Aralık 1950’de Yağmur ve Toprak dergisinde
çıktı. O tarihten bu yana çeşitli gazete ve dergilerde sinema konusunda yüzlerce inceleme, araştırma
ve eleştirisi yayımlanmıştır. Bunlardan Türk sinemasıyla ilgili olanların bir bölümü Karagöz’den Sinemaya,
Türk Sineması ve Sorunları’nda (1995) toplanmıştır. 1965-68 yılları arasında Bilgi Yayınevi’nin “Sinema
Dizisi”ni yöneten Özön, yurdumuzda sinemayı hemen her yönüyle ciddi olarak ele alıp sinema biliminin
ülkemizde yerleşmesinde ilk emeği geçenlerdendir. Sinema sanatı üzerine ilk kitabı (Sinema Sanatı, 1956),
ilk ciddi sinema dergisini (Sinema, 1956), ilk sinema ansiklopedisini (Ansiklopedik Sinema Sözlüğü,
1958), Türk sinemasının geniş kapsamlı ilk tarihini (Türk Sineması Tarihi, 1962) ve kronolojisini (Türk
Sineması Kronolojisi, 1968) yayımlamıştır. Türk Dil Kurumu’nun önerisiyle önce önce sinema terimlerinin,
sonra da televizyon terimlerinin Türkçeleştirilmesine katkıda bulundu (Sinema Terimleri Sözlüğü, 1963;
Sinema ve Televizyon Terimleri Sözlüğü, 1983). 1966’da, ilk Türk filminin çevrilişinin elli ikinci,
ilk öykülü filminin ellinci yıldönümü dolayısıyla Sinematek Derneği’nin hazırladığı anma izlencesi için,
ilk Türk filmlerinden bazılarını (Mürebbiye, 1919; Binnaz, 1919; Bican Efendi Vekilharç, 1919) KKK Foto-Film
Merkezi belgeliğinden gün ışığına çıkarıp kurgu taslaklarını hazırlayarak bunların izleyicilere sunulmasını
sağladı. İlk Türk Sinemacısı Fuat Özkınay’la sinemamızın öncüsünü, ilk belgesel ve öykülü film çalışmalarını
ortaya koydu. 1968’de yeni kurulan TRT için Türk sinema tarihinin başlangıçtan “Sinemacılar Dönemi”ne
dek uzanan izlencenin metnini hazırladı. Sinema Elkitabı (1964), üniversitelerin sinema bölümlerinde
ders kitabı olarak da okutulan 100 Soruda Sinema (1972) ve Sinema: Uygulayımı, Sanatı, Tarihi (1985)
adlı yapıtlarıyla sinemanın geniş yığınlara ulaşmasını sağladı. Özön ayrıca sinemanın temel kuramcılarının
(Eisenstein, Pudovkin, Bazin) yapıtlarıyla sinemanın kimi klasiklerinin senaryolarını da Türkçe'ye çevirmiştir.
Bunların yanı sıra Arkın Sinema Ansiklopedisi’ni hazırlamış (1975) ve Cumhuriyet Dönemi Türk Ansiklopedisi’nin
(1984) Türk sinemasıyla ilgili bölümlerini yazmıştır.
Dile ilişkin çalışmaları arasında, Resimli Uygulamalı Dilbilgisi (1954), Söylenişli Fransızca-Türkçe
Sözlük (1965, 1972, 1988), Dil Kılavuzu (1985, 1986, Güzel Türkçemiz adıyla 1986, Büyük Dil Kılavuzu
adıyla 1995), Okullar İçin Yeni Türkçe Sözlük (1995), Büyük Yazım Kılavuzu (1999), Temel Yazım Kılavuzu
(1999) yer almaktadır.
