Televizyon Eğitim Programında Senaryo

Televizyon eğitim programında senaryo; sahnedeki olayların, sesin, görüntü öğelerinin, düşüncenin TV ve sinema diline göre kronolojik olarak çekimine temel olan yazılı bir metindir. Tüm televizyon programları gibi televizyon eğitim programları da istisnalar hariç senaryosuz çekilmemektedir. TV eğitim programı senaryo yazarlığı, programın izleyicilerini çok iyi tanımak, programın amaçlarını, içeriğini iyi analiz etmek, televizyon dili ve tekniğini çok iyi bilmek gerektiğinden son derece kompleks ve teknik bir iştir.Eklektik bir iş yapma yeteneği gerektiren TV eğitim programı senaryo yazarlığı uygun teknikleri ve yöntemleri olan, öğrenilebilir ve uzmanlaşılabilir bir beceridir. TV eğitim programı senaryo yazımında bilgi;bütün işlerin vazgeçilmez bir öğesi,yetenek; senariste kimliğini kazandıran, yaratıcılığını ön plana çıkartan bir yeti, deneyim ise; bilgi ve yeteneğin belli bir zaman içinde beceriye dönüşmesidir.TV eğitim programı senaryo yazarlığı diğer yapımlarda olduğu gibi çok heyecanlı, eğlendirici, özendirici, dinamik ve yüksek beğeni düzeyi gerektiren bir iş değildir. Ancak TV eğitim programı senaryo yazarında en azından belli bir zeka düzeyine, düşünceleri, karakterleri, öyküyü ilginç ve anlamlı bir biçimde sunabilecek bir yeteneğe ihtiyaç duyulur.

TV eğitim programının senaryo yazarı, televizyonun iletişim aracı olarak özelliklerini çok iyi bilmeli, onu sadece görsel bir araç olarak düşünmemeli ve programı sözcüklerle destekleyerek görsel yapısı güçlü bir düşünce haline getirmelidir.

TV eğitim programı senaryosunu kimin yazacağı konusunda kesinleşmiş bir kural yada uygulama yoktur.Bu durum ülkeden ülkeye, kurumdan kuruma değişeceği gibi, bazen senaryo yazarı , bazen yönetmen bazen de konu uzmanı TV eğitim programı senaryosunu tek başına yada ortak yazabilir.Ancak senaryoyu kim yazarsa yazsın senaryonun eğitim boyutu, görsel-işitsel özellikleriyle yapım teknikleri konusunda bilgi sahibi olunması gerekmektedir.
Senaryo yazarı projenin amaçları, hedef izleyiciler ve konu hakkında olumlu bir tavır içinde olmalı, izleyici profilini, amaçlarını ve içeriğini analiz ederek yazma eylemine başlamalıdır. Senaryo yazımında birçok konu var olan bilgilerle açıklanmayabilir, araştırma yapılması gerekebilir. Araştırma yaparken, literatür araştırması, gözlem, kaynak kişilerden bilgi alma gibi çeşitli yöntemler kullanılabilir. Senaryo yazarı yazmaya başlanmadan önce ne söylenmek isteniyor? Kime söylüyor? Amaçları nelerdir? Sorularını doğru bir şekilde yanıtlaması gerekir.

Senaryo yazarının yazma eylemine başlamadan önce programın süresini, genel amacını, özel amacını (bilgi vermek, ikna etmek, inandırmak, güçlendirmek, etkilemek, harekete geçirmek, eğlendirmek...), neden yapıldığını, öğrencilerin, kurumun, öğreticinin bu programdan beklentisini, bütçesini ve yapım gereksinimlerini bilmek durumundadır.

Bir senaryo yazarken yada geliştirirken karşılaşılabilecek en büyük tehlikelerden birisi de senaryonun temel düşüncesinin gözden kaçırılmasıdır. Temel düşünceyi sürekli göz önünde bulundurmak, senaryo yazarken karşılaşılan güçlükleri ve tehlikeleri basitten karmaşığa doğru sınıflandırmak, bu güçlüklerin yenilmesinde yazara yardımcı olur.Birçok kez önemliyle önemsizi birbirinden ayırmayı bilemediğimizden yoğun ve temel çizgilerden yoksun bir senaryo ortaya çıkar.(Chion, 1987:103)

TV eğitim program senaryosu, yaratıcı, açık, anlaşılır, akıcı olmalı, fazla bilgi içermemeli, öğrencilerin dikkatini sürekli tutup katılımını sağlayarak, duygusal değerleri işin içine katmalı, verilen görüntü ile ses arasında bir uyum olmalıdır.

Senaryoda kullanılan cümleler kısa, basit, doğal konuşma diliyle yazılmalı, izleyicilerine bilgi verici olmalı, direkt ve doğrudan konuya yönelmeli ve yazarın üslubunu taşımalıdır. Karmaşık cümle yapıları programın düşüncesini yoğunlaştırmayı ve izleyicinin konuyu bütünleştirmesini engeller.

Senaryo yazın dışı bir uğraş olduğu için, TV eğitim programı senaryo yazımında şiirsel ve ağdalı bir dil kullanılmamalı ve kitapta yazılan açıklamalar senaryoda aynen yer almamalıdır.

Direkt öğretici programlarda sunucunun kişiliğinin diğer programlara nazaran çok daha önemli olduğu için sunucunun izleyici ile hemen diyaloga girebilecek bir kişilikte olması gerekmektedir. (Güçhan, 1981:415)

Senaryoda birbirine bağlı olarak işlenen konuların tümü aynı ritim düzeni içinde verilmemelidir.Bu programın sıkıcı olmasına neden olabilir.

Senaryo yazılırken televizyon teknolojisinin tüm olanakları göz önüne alınmalı, çekilmesi mümkün olmayan sahneler yazılmamalıdır.

TV eğitim programı senaryosu işlevsel olarak giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden oluşur ve bu bütünlük programın dikkat çekme, ilgiyi tüm program boyunca sürdürme ve bittiğinde de izleyiciye bir bütünlük duygusu verebilme gibi gereksinimleri karşılar.

Giriş bölümü izleyicinin dikkatinin yakalandığı, onların programa katılımının sağlandığı ve programın gelişimi ile ilgili heyecan ve merakların oluşturulduğu bölümdür. Bu bölüm her programın içerebileceği en yoğun bilgilerin yer aldığı bölümdür.Giriş denilen şey, dünyanın belki de en güç işidir, çünkü girişte en kısa zamanda en fazla bilginin verilmesi zorunludur. (Chion, 1987 :191-192)

Gelişme, programın orta bölümüdür. Gelişme bölümünde bir dizi karmaşık ilişki, kriz, çatışma, yan olay ve benzeri güçlükler aracılığıyla izleyicinin beklentisi yoğunlaştırılır, örnek uygulamalarla ilgisi daha derinden ele geçirilir ve sürdürülür.

Sonuç bölümünde ise sorunlar ve çatışmalar çözümlenir. Bu bölüm programın doruk noktasının, yarım kalmış işlerin bağlandığı, yoğun ilginin düştüğü bir sonu içerir. Bilindiği gibi televizyonda en çabuk unutulan öğe bilgidir. TV eğitim programı senaryosu da büyük ölçüde bilgi seçmeye dayanır, ancak bilgiler üst üste yığılmamalıdır. Bir başka değişle senaryoda verilecek bilgiler belli bir sayıyı aşmamalıdır.

TV eğitim programında görüntülerin birbirini izlemesi sonucu arada bazı bilgilerin etkisini kaybedebileceği düşünülür. Bunu önlemek için de sık sık aynı bilgilerin tekrarlanması gerekir. Bilgilerin tekrarlanması sırasında monotonluğa düşülmemelidir. Aynı şeyleri değişik biçimlerde göstererek izleyicilere programın birliğini hissettirecek tekrarlamalarla programa akıcılık ve canlılık kazandırılıp daha iyi öğrenme sağlanabilir. (Chion, 1987 :217) Ayzenstayn’ın da dediği gibi “tekrarlama değişik bölümler arasında gereken bağın kurulması için en etkin yöntemlerden biridir.”

TV eğitim programlarında iki olguyu kıyaslarken, her birini birer kez göstermek uygun değildir. Çünkü izleyici B’ yi çalışırken A hakkında öğrendiklerini unutmaktadır. Bu yüzden ilk gösterileni (A) tekrar etmek önemlidir.Senaryo yazılırken de bu anlatım özelliklerine dikkat etmek gerekir.

TV eğitim programında metnin amacı, eğitim senaryosunu daha anlaşılır hale getirmektir. Anlatıdaki uzun bir duraklama izleyicilerin anlatılanı içlerine sindirmelerini ve konunun bittiğini anlamalarına yardım etmektedir. TV eğitim programlarında yer alan soluklanma ya da dinlenme sahneleri iyi dengelenmiş bir senaryonun vazgeçilmez öğelerindendir. Dinlenme sahneleri izleyicinin ilgisini ayakta tutmaya yardımcı olmaktadır. Yan konular bazen programı izlerken izleyicinin nefes almasına, bazen seyircinin dikkatini ve merakını bilerek dağıtmaya, başka yöne çekmeye ya da değiştirmeye bazen de temel düşünceyi ana konunun gerçekleştiremeyeceği biçimde vurgulamaya yarar.(Chion, 1987:105)

TV eğitim programında genelde bir şeyi anlatmak için çok sık başvurulan bir yöntem de karşıtlıklar yaratmaktır. Davranışların, karakterlerin, durumların arasında karşıtlıklar yaratarak izleyicinin bunları daha iyi değerlendirmesi sağlanır. Karşıtlıklar, anlatının daha iyi anlaşılması ve kesinlik kazanması için etkili bir yoldur.

Eğitim programı senaryosunda bazen, bir cümlenin, bir ifadenin ya da bir hareketin altının çizilmesi gerekebilir; bunun için de çeşitli görsel işitsel öğeler kullanılabilir.

Jean-Claude Carriere göre, senaryoda her sahnenin önceki sahnelerde sorulan soruları yanıtlayarak ve yeni sorular sorarak ilerlemesi gerekir.

Bir senaryonun önemli anları ya da noktaları beklenmedik bir zamanda her türlü heyecanın(duygusallık, gülme, korku, şaşkınlık) çok yüksek bir düzeye ulaştığı anlardır.Böylece senaryoda önemli bir anı yaratmak için belli bir biçimi ve anlamı olan, son derece basit ve sıradan bir olay yada diyalog kullanılarak anlatılabilir.(Chion, 1987:87)

Tüm sinema ve televizyon yapımlarında senaryonun kağıda yazılmasında belirli bir standart oluşmamış, ancak yapımın türüne ve programın yapıldığı kuruma göre çeşitli formlar geliştirilmiştir. Form, senaryonun sayfa üzerindeki düzenini gösteren standartlaşmış bir yöntemdir.

TV eğitim programının senaryo formu; genellikle iki sütuna bölünmüş bir sayfa biçimindedir. A4 boyutundaki bir kağıt ortadan ikiye ayrılır, sol tarafta görüntü, sağ tarafta ise ses ile ilgili bilgiler yer alır.Görüntü ile ilgili bölümde, sahne , çekim numarası, oyuncular, hareket, kamera, ışık, görüntüsel geçişler, görüş açısı, bakış açısı, görsel efektler, dekor, makyaj, kostüm, grafik, animasyon gibi tüm bilgileri içermektedir.Ses ile ilgili bölümde de, karşılıklı konuşmalar, görüntü üzeri ses, müzik ve doğal seslerle ilgili ayrıntılar açıklanmaktadır.Ayrıca sayfanın başında, dersin adı, programın adı, süresi, senaryo yazarının adı, yönetmenin adı, konu uzmanı, çekim tarihi , yayın tarihi, programda yer alacak kişiler, programın süresi gibi programın kimlik bilgileri yer almalıdır.

TV eğitim senaryosu, programın nasıl görüneceğine yardımcı olur, yönetmenin üzerinde çalışmasını sağlar, yayınlanacak kurumda ön denetim yapılmasına yardım eder, filmin ve sahnelerin sürelerini gösterir ve bütçe çıkartmasına yardımcı olur.Senaryoyu çekim için detaylandırmak yönetmenin görevidir. Senaryonun yazımında 12 puntoluk bir yazı karakteri kullanılmalı, sayfa numaraları üst sağ köşeye ya da ortaya verilmeli, sahne ya da çekim aralıkları çift aralık olmalı, sahne çekimi tanımları, tüm görsel işitsel tanımlar büyük harflerle yazılmalıdır. TV eğitim programında süreler genellikle kelime sayısına göre belirlenmektedir.Bir dakikada normal okuma hızıyla en fazla 120 kelime kullanılacağı varsayılırsa, 20 dakikalık bir TV eğitim programında 2400 kelime olacağı düşünülmektedir.


Doç. Dr. Aydın Ziya Özgür
Yrd. Doç. Halim Esen
Anadolu Üniversitesi