Blade Runner (1982)
Yönetmenin Kurgusunun Sinemayı Oluşturan Öğeler Bakımından İncelenmesi

Taffey Lewis İnsanlık Ve Kölelik Üzerine Bir Ütopyalar Diyarı Olan Geleceğin Dünyası Blade Runner: Bilimkurgu, dram ,macera, gerilim unsurlarının bir potada eritildiği, şimdiden tüm zamanların en iyi filmlerinden biri olarak kabul görmüş bir filmdir Blade Runner. Günümüzde aynı nitelikteki Hollywood filmlerinde kullanılan ses efektlerini bünyesinde barındırmayan (Beklide abartının filmin kalitesine gölge düşüreceği, basitleştireceği düşünüldü) ancak görsel anlamda anlatımı kuvvetlendirecek hiçbir ayrıntıdan kaçınmayan ve bundan yoksun olamayan bir anlatıma sahip bir film Blade Runner.

Devasal, binleri barındıran gece karanlığında yıldız gibi parlayan binalar, alt kültürün sadece gerçek dünyada kaldığını tasvirleyen Asya'dan ve doğu kültüründen gelen pislik içinde yaşayan (Keşfedilmiş yerler Cennet burası ilk çıkış noktası olan ve şimdinin cehennemi)insanlar, ve bunları kontrol altında tutan Blade Runner kuvvetleri. (Hava araçları ya reklam amaçlı havada uçuyor yada Blade Runner güçlerinin rutin denetim kullanımı için-Pek üstünde durulmasa da ekonomi çökmüş ve salt yaşam savaşı veriliyor) Film burada bu dünyanın temel kuvvetlerini daha hemen ilk dakikalarında izleyiciye belli ediyor.

Gene filmde müziğin kasveti ve güneşin parlak olmayışının (Birkaç defa güneşi görebiliyoruz -Devasal binaların arasından ve soluk ve etkisini yitirmiş. ), devamlı yağmur yağmasının ve genel bir sis ortamının bizi iki bin on altı yılında pek de parlak bir geleceğin beklemediği imajını desteklemekte. Yapımda, bir takım bilimsel başarılar ile insana çok benzer (kopyanın daha üstün özelliklisi) yaşam formları (Nexus 6) oluşturuluşu ve insan köle ilişkisi, tarih sayfalarındaki dünyanın geçmişine geri dönüş yaparcasına sistemli bir biçimde yansıtılmış durumdadır.

Zaten filmin hemen başındaki yazılı anlatımda da bu anlatılmaktadır. Blade Runner ‘in Başındaki Metin : 21. yy başlarında Tyrell şirketi robot evrimini Nexus aşamasına ulaştırır. Bu robotlar neredeyse insana özdeş kopyalardı. Nexus 6 güç ve çeviklik bakımından onları yaratan mühendisleri kadar üstün ve zekiydiler. Kopyalar dünya harici diğer gezegenlerde keşif ve kolonileşme sürecinde köle olarak kullanılıyordu.

Bir Nexus 6 savaş timinin çıkardığı isyandan sonra kopya olan tüm dünyadaki Nexus'lar ölüme mahkum edilmişti. Özel polis ekipleri dünya üzerindeki tüm kopyaları öldürmekle görevlendirilmişti. Bu infaz değil emekliye ayırmaktı. (Medeniyetler ilerledikçe, bilim, sosyal etkileşim, küresel birleşim arttıkça işgal, yardım, düzen oturtma anlamında kullanılmaya başlanmış daha kibarlaştırılmıştır.

Tanrıcılık denilebilecek oyunda üstünlüğü ele geçirmiş bir güç ben tanrıyım diyip şişinmemesi gerektiğini bilecektir. Aynı zamanda merhametli olup sadece emekliye ayrılabilecektir. ) Los Angeles Kasım 2019. Filmin Anlatmak İstediği Ve Buna Uygun Teknikler: Bu kelimelerin ardından büyük gürültüyle kameranın yanından geçen pod (Uzay aracı), fikslenmiş geniş alınmış pek çok uzak çekim diyebileceğimiz şekilde mimari yapının çökmüşlüğünü tasvir eden görüntü, karanlıkta parıldayan devasal evler, gökyüzünü alevler içinde bırakan ileri sanayi bacaları aynı zaman diliminde merakla bu tabloyu inceleyen bir Nexus 6'nın göz bebeğiyle birlikte önümüze geliyor.

Nexus 6'nın isyancılarından Leon, adından da anlaşılabileceği gibi en kuvvetli olanlarındandır. Film onun gözbebeği ile bu dünya düzenini seyredişi ve devamında onu şüpheli bulan polis memurunun onu sorgulaması ile başlıyor. Yaşayan canlıların bu dünyayı üç boyutlu bir halde algılamasına izin veren ve gerçekliği yaşamamıza olanak veren organ göz ve retinası Nexus'ların yakalanmasında kullanılan testte kimliğin ortaya çıkması için tek delil niteliğinde. Nexus hayatı gözlemlerken bu sahnede az sonra hayatı gözlemlediği organı gözlemlenecektir.

Blade Runner filminin bu giriş sahnesinden sonra genel olarak filmde üstün olarak dizaynlanmış Nexus'ların kimli arayışı, onların yabancılaşması, bitmesine dört sene kalmış vücut enerjilerini uzatmak için çare aramalarına, onların zeka derecesi yüksek varlık olarak psikolojik davranışlarına, Nexus'ları arayıp yok etmek görevi için işine zorla döndürülmüş müfettiş Deckard (Ford) ın insan - Nexus, insan adalet, insan yaratan güç, Nexus 6 -robot, Deckard- Nexus 6 aşkı ikilemlerinde ve kendi benliğinin şüphesinde (Deckard'ın da nexus6 olma ihtimali) gidip gelmekte. Aynı zamanda Nexus'lar insan gibi olabilme çabasındadır.

Filmde Yönetmen Ridley Scott yapımın devasal binalarından tabana inildiği sahnelerde daha çok crain yardımıyla yumuşak inişler yapıyor. Bunu yaparken planlar olabildiğince çok uzak çekim ve uzak çekim ile başlayıp kamera aşağı doğru indikçe orta çekim veya orta yakın çekime kadar yaklaşıyor. Bu hareketle az önce gökdelen veya büyük binanın bütünlüğü ve o binanın hemen yanı başındaki alt kültür, taşra bağlantısı kotarılmış oluyor. Aynı zamanda karakterlerin kimlikleri kalabalık metropol haline gelmiş şehirde bir karaktere odaklanmamız sağlanıyor. Kamera aşağı doğru ivme yaptıkça ya genel satıcıları ve sokakta bulunan kişileri (ekranın ortasında kahraman olmak üzere) yada aynı zamanda kahramana doğru hamle yapan kamera sayesinde çoğuldan tekile bir indirgeme ile vurgu yapılabiliyor.

Yönetmen özellikle yakın plan çekimleri ile karakterler üzerinde yoğun bir karakterin iç sorgusu, seyircinin duruma hakimiyeti, karakterle kurulan bağ oluşumunu kuvvetlendiriyor. Filmin temposunun düştüğü durumlarda genelde bu anlar oluyor. Filmin kurgusu cut geçişlerden oluşmuş durumda. Yönetmenin hem gerçeği yakalama ve sunma hem dramaturjiyi oturtma amacı ile planlar çoğu zaman uzun tutulmuş. Öznel bakış ve amors çekimler film boyunca anlatımı kuvvetlendiren, karakterleri bir başkası gözüyle izleyip o karakterler arasında gezinimler yapabilmemizi sağlayan önemli öğeler. Kurguda o dünyanın karanlığını tatsızlığını tatmin amaçlı renkleri koyu göstermek matlaştırma yapılmış.

Işık genelde karakterlerin yüzüne yakın planlarda (En azında yüzlerinin bir yarısına) o mekanda bulunan objelerden yansıma yoluyla aydınlatmakta. Loş ortamlarda barok mimari yapılara benzeyen binalar gölgeler içerisinde filmin terkedilmişliği yabancılaşmayı savunmasını sağlıyor. Karakterler ve filmin kurgusu bu anlamda birbirini tamamlıyor. Bu arada yönetmen şöyle bir yanlışa düşmüyor.

İzleyebildiğim her eski yapım bilimkurgu filminde geleceği tasvir ederken kullandığı araç, edevat ile filmin ileriki yıllarda izlendiğinde demode ve gerçeklikten uzak hale düşmekte. Ridley Scott bu çıkmazı da senaryo gereğinde olmak üzere bilimde ileri ama çok da fazla uçmamış bir dünya ile kurarak, ışıltılı basit paneller yerine daha basit ama basitliği ancak ileride anlaşılabilecek bir teknolojiymiş gibi anlatıyor.

Örnek vermek gerekirse şimdiki nano teknoloji ile milyonda bir cm haline gelen cipler ve elektronik aygıtçıklar yirmi yıl önce büyüklerdi. Küçülme ve basitleşme giderek artmaktadır. Eski Star Trek, Hava kurdu, Kara Şimşek gibi dizilerde düşülen panel kabalığı, elektronik soytarılık, Kübrick in bile düştüğü yanılsamadır. Belki de geleceği kurmadaki tasvirlerindeki hatadır. Seste genellikle aşırıya kaçılmamış ortam sesleri, bir iki uzay aracı ve bir iki irkiltici dönem taşıtı ses efekti haricinde filmin bütünün önüne geçebilecek durum oluşturulmamaya çalışılmıştır.

Temponun düştüğü yerlerde özellikle ses efektleri ve ortam sesleri sonuna değin arttırılmıştır. Mekanlar son derece yerinde seçimlerle, dekorlarla, yapılarla, animasyonlarla oluşturulmuştur. Özellikle filmin son yarım saatinin geçtiği dönemde filmin psikolojisini mimarisi ile yansıtan bir bina vardır. Eski haliyle Nexus üretiminde bulunan dış tasarımcı, şimdi ise kendi kuklalarıyla bir arada oturmakta ve evinin dizaynını ve bu müthiş dekoru kendi üslubuyla oluşturmaktadır.

Film bugün bile mekan yaratımında günümüz filmleriyle yarışabilecek durumda olsa da ne yazık ki araştırmalarım sonucu 1983 yılında görsel efekt ve sanat yönetmenliği adaylıklarına aday olup ödül alamamıştır. Kişisel görüşüm bu denli gerçekçiliği yerinde olan Blade Runner filminde kullanılan efektlerin, günümüz efektleri kriterlerine göre mükemmel hazırlanılmış olması sonucu bugün bile benzerlerinden iyi olduğudur. Kesinlikle sanatı anlayamamaktan değerlendirilme yapılamamıştır o dönemde. Blade Runner Filminde Zaman Daraltılması Ve Zaman Şişirilmesi Üzerine Örnek Sahneler: Altmış ikinci dakikada Müfettiş Deckard banyoya girer üzerindekileri çıkarır.

Ağzından akan kanları temizlemektedir. Nexus olan ve daha sonra aşk yaşayacakları kadın ise onu izlemektedir. Aralarındaki mesafe kadının öznel bakışları ile belli olmaktadır. Ancak burada R. Scoot kadının bakış açısından değil daha aşağı, belki kadının dizinin yanından bir açı ile dedektifi göstermektedir. (Bekli de amors veya gerçek öznel bakışı Nuxus H. Ford u o halde görüntülemek için iyi bir açı değildi. ) Kadın belli bir süre durduktan sonra yürümeye başlar ve yürürken dedektifi izlemeye devam etmektedir. Dedektif yüz plan da gösterilmekte o sırada ve kadının bakışları kuvvetlendirilmektedir. Tabi kadının bu bakışlarını vurgulamak amaçlı yürüyeceği yoldan daha uzun bakış zamanına ihtiyaç duyulmuştur. Nexus bu yüzden bir öznel, bir de Deckard tarafından yaklaşırken görülmektedir. İşte bu esnada kadının fazladan yol yürüdüğünü yaklaşım tutarsızlıkları ile fark edebiliyoruz. Karşılıklı kameralar belli bir zaman dilimi içinde birbirini kısa bir süre içinde olsa desteklemez hale geliyor.

Ancak Deckard’ın ağzından akan kanlara odaklandığımız için bu durumu görmezden gelebiliyoruz. Ve kesinlikle bu durum Deckard'ın durumunda verilmek istenen etkiyi kuvvetlendirmiş oluyor. Genel olarak her filmde olduğu kadar zaman daraltılmasına bu filmde de rastlamaktayız. İlgi çekici bir örnek ise bulunmamakta. Ridley Scott ‘un Kotardığı, Dedektif Ve Dişi Nexus un Gökdelende Masa Önündeki Şiirsel Planı : Bir fotoğraf karesi halindeki bu plan yirmi-yirmi beş saniye arası sürmekte.

Gene çok yükseklerde bir binadayız. Dairenin içinde tüm duvar kısmı camdan oluşmakta. Fonda gök yüzünde asılı duran bir güneş profilini gene yüzeyin üstünde bulunan küçüklü büyüklü yapılardan biri kesiyor. Güneş bu tabloda donuk yapısının yanında teknolojinin de esiri olmuş durumda görünüyor. Devasal camekandan bunlar gözükmekte. Camın hemen önünde ise sağdan sola uzunlamasına bir masa ve o masanın önünde, pencere tarafında birer iskemle bulunmakta. Bu iskemleler her ne kadar karşılıklı gibi görünseler de birbirlerine tam olarak bakmamaktadırlar. Aynı şeyi ayakta duran Dedektif ve Nexus arasındaki ilişki içinde söyleyebiliriz.

Dedektif ve Nexus birbirlerine dönmeden konuşmaktadır. Sadece dönüp yüzüne konuşan Nexus dur. İçtenlikle konuşmayı öğrenmiştir insan gibi değildir. Dedektif ise konuşurken ilk görüşte insan zannettiği ancak yaptığı YOİGHT-KAMPFF (Filmdeki ismi ile) testi ile Nexus olduğunu anladığı kadın karşısında karmaşık duygular içerisindedir. Bu nedenle yüzünü ona dönmeden konuşur. Ona bakmamasının daha önceki göz yanılgısını çağrıştırdığını düşünüyor olabilir. Bu arada masanın iki yanında bulunan karakterlerin yanlarında kopya olarak üretildiği belli olan iki yapma veya minyatürleştirilmiş edilmiş ağaççık bulunmaktadır. Bu ağaççıkların artık güneşe ihtiyacı kalmamıştır. Kendi kendilerine yetebilmektedirler. Aynı yaratıcısı olan insana ihtiyacı kalmayan robotlar gibi. Bir fark iki türü ayırmaktadır. Tanrısına kafa tutan köleler onlardan daha güçlü bir hale gelmişlerdir.

Dedektif Deckard ise tüm film boyunca kendisinin de nexus olup olmadığı hakkında karara varamaz. Bunu deneyerek anlayacak bir cesarete de sahip değildir. Filmin sonunda Deckard sevgilisi olan Nexus ile kaçarken ise artık kendisinin ne olduğu konusunda bir endişe tanımaz. Film Özellikle bu manzaralı gökdelen sahnesinde verdiği ip uçları ile dedektifinde Nexus olabileceği şüphesini doğurmaktadır. Nitekim filmin başında dedektif aniden gelen bir polis aracı ile tutuklanıp götürüldüğü ileri zaman karakolunda Blade Runner işini yapması için polis tarafından ikna edilir. Yani kaçakları yakalaması için buraya getirilmiştir.

Kendisine yüklenen bütün işleri yaparken her olaydan sonra ikide bir arkasından çıkan denetleyici güney ABD'li veya İspanyol kökenli yardımcı dedektiftir. Yardımcı dedektif aslında filmin sonunda yöneten durumunda olduğunu Dedektif ve Nexus un kaçışı anında onları bırakarak kanıtlıyor. Yardımcı gibi gözüken bu dedektif gittiği her yerde kibritten ve kağıttan dünyaya özgü figürler yaparak adeta insan olduğunu kanıtlama çabası içinde film süresince.

Blade Runner ‘da Ritm: Film de yetmiş birinci dakikaya kadar belli bir ritm döngüsü mevcut. Bu dakikadan sonra heyecan ve aksiyon filmin sonundaki dramaturjinin patlama noktasına değin artıyor. Doruk noktası olan dedektif ile birlikte hırslı, zeki, intikamcı Nexus’un çatıda mücadele ettiği plan filmin patlama noktası olarak algılanabilir. Yer yer durağan bir anlatıma sahip olan filmde ortalama her beş dakikada bir artıp bir durağanlaşan tablo gözlenebiliyor.

Aşağıda filmin temposunu yaratan doruk noktaları mevcut.

Not : Bu dakikalarda izleyici ya bir beklenti durumuna geçmekte ve heyecan duymakta ya da müzik ve aksiyonla, efektlerle heyecan arttırılmaktadır.
4. 24 7. 20 11. 15 16. 56 21. 19 29. 44 30. 00 30. 43 37. 07 44. 41 56. 10 61. 00 64. 48 68. 44 71. 00 74. 03 78. 05 83. 16 85. 47 104. 52

Sonsöz
Filmde kahramanın Nexusları öldürme niyetine karşılık Nexus ‘lerin yaşama arzusu etki tepki sürecini başlatmaktadır. Geriye dönüş sahneleri Blade Runner filminde yok denecek kadar azdır. Müfettiş kendi gerçekliğinden şüpheye düştüğü anlardan birinde uyuyakalır ve koşan bir at görür. Bu ya geçmiş yaşantısının bir hatırasıdır ya da beynine yerleştirilmiş başkalarının hatıralarıdır. Bir de filmin başındaki Nexus (Leon) sorgusu sahnesinin film içerisinde birkaç defa işlenişi döngüsünü görmekteyiz. Bu da film içinde yaşanılan bir olayın geri dönüşü olarak karşımıza çıkmaktadır.

Evrende her şeyin bir nedeni vardır. Bu filmin yapılmasının nedeni filmi izleyecek olan gelecek nesillerin bu filmden etkilenip önlemini önceden alması arzusundandır. Tıp gelişimi, bilimsel bulgular, etik yaklaşım, teknoloji gelişimi, küreselleşme oluşum konularında yanlış adımların atılmamasını sağlamak için film rehber niteliğinde. Bu ve bunun gibi filmler doğrultusunda geleceğimizi, çaresiz,karanlık, aciz, tek yöneticili, inançsız, geleceği olmayan bir gelecek haline getirmemiz engellenmiş olabilir. Nexus'ların da nedeni vardır mutlaka. Fazla zeki halde yaratılan organizmalar köle olmak istemeyecektir. Nexus‘lar bu nedenle başkaldırır.

Dedektif ve polis (Blade Runner gücü)in ise suçlular ve başkaldırmış kopyaları düzeni, ve sistemi,kamuyu tehdit ettiklerinden insanları Nexus ‘lardan koruma isteğiyle nedenini ortaya çıkmaktadır. Bir Nexus ve bir insan (Dedektif beklide insan değil) arasında çekim olabilir. Bunun nedeni bu çekimi sağlayan aşk olabilir. Aşk sınır tanımaz ne de olsa.

Filminin künyesi
Yönetmen : Ridley Scott
Senaryo : Philip K. Dick, Hampton Fancher