Yapım Tarihi: 2015
Süresi - 00:47:00
Format - Belgesel, Renkli, Kürtçe
Yönetmen - Celil Badikanlı
Yapımcı - Celil Badikanlı
Görüntü Yönetmeni - İlyas Kaya
Işıkçı - Mehmet Kaya
Metin Seslendirme - Celil Badikanlı
Kurgu - Ahmet Gülümser, İlyas Kaya
Yardımcı Yönetmen - Özlem Diler
Proje Danışmanı - Serdar Öztürk
Kürt sözlü edebiyatının en önemli ayaklarından biri olan dengbejlik geleneği; bütün tarihsel olumsuzluklara rağmen Kürt
dilinin bugünlere güçlü gelmesinin ana dayanaklarından biridir.
Dengbej Reso klasik Kürt dengbejliğinin son halkasıdır. 1900’ lerin başında Erivan yaylalarında dünyaya gelmiş,
çocukluğu orada geçmiş, dengbej olan amcası Evdo sayesinde dönemin tanınmış dengbejleri Evdal-ı Zeynıke ve Gula
Bavfılle’nın bulunduğu atmosferde yetişmiş ,onlardan etkilenmiş ve o döneme ait yüzlece stranı günümüze taşımıştır.
Reso daha sonraları Erivan’dan Kars, Erzurum yöresine geçmiş ve bu kez de M.Xele Heyran,Sino, Ferze gibi bölgenin önemli
dengbejleriyle yoldaşlık etmiş, stranlar söylemiş, karşılıklı olarak birbirlerini etkilemişlerdir.Söylediği stranların
bir kısmi 1950’ lerde kayıt altına alınmış ve böylelikle Serhat yöresinin, sesi günümüze ulaşmış en eski dengbeji
olmuştur. Reso’nun yaşadığı dönem ve bölge iki büyük Kürt isyanının merkezidir. Reso da bu iki isyanın tanığı olmuş
içinde yaşamış ve bu iki isyanın hem kahramanlarını hem acı ve katliamlarını hem de Kürtlerin duygu ve düşüncelerini
stranlarında tesirli bir şekilde dile getirmiştir.
Reso kendisinden öncekilerden aldıklarına şair kimliğiyle kattığı yeni stranları da ekleyerek yaşadığı dönemde Sadıqe
Qırımqaye , Şakıre Bedih, Mıhemede Beyro gibi dengbejleri etkilemiş, bu dengbejler Reso ile dolaşmış ve ondan beslenerek
bu geleneği günümüze taşımışlardır.
Biz de belgeselimizde Dengbej Reso’nun hayatı ve sanatı özelinde; Serhat bölgesi dengbejlik geleneğinin Kürtlerin günlük
hayatına, giyim kuşamlarından ritüellerine , aşk, kahramanlık ve isyan öykülerine kadar pek çok konuda tarihi bir
aktarıcılık görevi üstlendiğini anlatmaya çalıştık.
Film üç bölüm halinde tasarlandı. Reso’nun çocukluğu, dengbejlik geleneğiyle karşılaşması ilkbaharla, gençlik ve orta
yaş dönemi ve o tarihlere denk gelen isyanların stranlardaki yansımaları kışla, yaşlılık ve ölümü ve geleneğin
kaybolmaya yüz tutması ise sonbahar mevsimiyle anlatıldı. Çekimler bu üç ayrı mevsimde Erzurum , Muş, Ağrı ve Diyarbakır
yörelerinde yapıldı. Reso’yla yaşamış onu görmüş insanlarla konuşuldu. Çağdaş dengbejlerden Sadıke Qırımqaye, Mıhemede
Beyro, Şakıre Kope ,ailesinden oğulları Abdülkerim, Sait ve Sabri ve kızı Zelihan ile röportajlar yapıldı. Reso’yla
ilgili çalışma yapan akademisyenlerden Ahmet Aras ve Abdurrahman Gımgım ile görüşüldü. Kısacası Reso’yla yaşayanlar ve
Reso’yu yaşatanlarla konuşuldu ve filme aktarıldı.
Reso’nun hayatı ve eserlerinin unutulmasının önünde küçük de olsa bir engel olması ve stranların Kürtlerin tarih okuması
için nasıl zengin bir kaynak olduğunun fark edilmesine hizmet etmesi umuduyla çekilmiş yönetmenin ilk belgesel film
denemesidir.
5. Van Gölü Film Festivali, Belgesel Dalı, Finalist. 2016
Kaynak
Van Gölü Film Festivali
Tarihsel olarak Kürt dili ve edebiyatının, bugünlere gelmesinde medrese ve dengbejlik geleneği önemli bir yer
tutmaktadır. Maalesef bugün dengbejlik popüler bir kültür ögesi haline gelmiş ve eski kaynaklar da deforme edilmiştir.
Dengbej Reso 1900’lerin başında doğup 1980‘lerin ortasında ölen, Kafkasya ve Serhat yöresinde yaşamış, kendisinden
yüzlerce yıl önce oluşmuş Kürt destanlarını ve stranlarını bugüne taşımıştır. Reso yaşadığı dönemde meydana gelen tüm
isyanları, büyük olayları , Kürtlerin ruh ve duygu dünyalarını ustalıklı bir şekilde işlemiştir. Serhat ve Kafkasya
yöresinde sesi 1950’li yıllarda kayıt altına alınmış ilk dengbejdir.
Biz bu belgeselde Kürt tarihi ve edebiyatı açısından önemli bir yere sahip ve kaybolmak üzere olan bir ses anlatıcısı
Dengbej Reso‘nun izini sürmeye çalıştık.