Işık ölçümde kullanılan alıcıya ışıkölçer ya da fotometre denir. Herhangi bir
ışıkölçerin kalbi ışık alıcısıdır. Bu alıcı genellikle fotokatlandırıcı tüpten
meydana gelir. Fotokatlandırıcı tüp gelen ışık şiddetiyle orantılı olarak bir
elektrik akımı yaratır. Çıkan akım bir kayıt cihazı tarafından ölçülmeden önce
yükseltilmelidir, aksi halde oluşan akım çok düşük olacaktır.
Işıkölçerdeki önemli parçalardan biri diyaframdır. Bu teleskopun görüş alanında
çok küçük bir bölgeden gelen ışığın ölçülmesini sağlar. Bu da genellikle içine
ancak bir yıldızı alabilecek genişliktedir. Ancak yine de yıldızın çevresindeki
gökyüzünün parlaklık değerleri dahildir ölçümlere. Bu yüzden yıldızın ışığı
ölçüldükten sonra hemen yakın çevresinde boş gökyüzünün parlaklığı ölçülür ve bu
değer daha sonraki işlemlerde yıldızın değerinden çıkarılır. Bunun nedeni de
gökyüzünün tam karanlık olmamasıdır. Atmosferdeki toz parçacıklarından yansıyıp
gelen şehir ışıkları vardır.
Bir çok ışıkölçerde farklı diyafram seçenekleri bulunmaktadır. Genellikle
bunların içinden en küçük olanının kullanılması tercih edilir. Böylece
gökyüzünden gelen ışık minimuma indirilmiş olur. Fakat teleskopun takip
mekanizmasının hassas olmaması durumunda yıldızın kayarak diyafram dışına
çıkması söz konusudur. Bunun için bir kaç gözlem gecesi takip motorunun hareketi
incelenir. Daha sonra uygun bir diyaframda karar kılınabilir.
Işıkölçerin bir diğer elemanı ise dönebilen aynadır. Bu ayna ile ışıkölçere
giren ışık bir göz merceğine yönlendirilir. Bu ışıkölçere giden görüntünün nasıl
olduğunu görmemizi sağlar. Yani önce bu göz merceğinden bakarak yıldız
diyaframın ortasına alınır daha sonra 45° dönebilen düz ayna yardımıyla ışığın
fotokatlandırıcı tüpe gitmesi sağlanır.
Fotokatlandırıcıya giden ışınlar teleskoptan ya da yıldızın titreşmesinden
kaynaklanan sapmalar gösterebilir. Bu etkiler, doğrudan ölçümleri
etkileyeceğinden arındırılması gerekir. Bunun gidermek için ışınlar
fotokatlandırıcıya gitmeden önce ışınları paralel hale getirecek bir mercek
konur. Bu merceğe Fabry Merceği denir ve bunun sayesinde tüm ışınlar tek bir
noktada toplanır.
Işınların ulaştığı fotokatlandırıcı elektrik akımını yaratan ve bunu yükselten
esas elemandır. Ölçümlerin hassasiyeti için etrafı manyetik bir kalkanla
çevrilmiştir. Böylece çevreden kaynaklanabilecek elektronlardan
etkilenmeyecektir. Bu elektronlar akımı değiştirebileceği için böyle bir
manyetik kalkana ihtiyaç duyulmuştur.
Işık ölçümün temeli fotoelektrik olaydır. Bu yüzden çoğu yerde fotoelektrik ışık
ölçüm diye de anılır. Gökbilimde çok uzun bir zamandır kullanılan ışıkölçerler
yerini yavaş yavaş CCD'lere (Charge Coupled Device - Yük Bağdaştırıcı Aygıt)
bırakmaktadır. Ancak kullanım kolaylığı ve ucuzluğu nedeniyle ışıkölçerler hala
en yaygın alıcıdır. Dünya'da en yaygın ışıkölçer üreticisi OPTEC, INC. 'dır. Ege
ve Ankara Üniversitesi Gözlemevleri ile TUG'daki ışıkölçerler de bu firmanın
ürünlerindendir.
