Kurmaca olmayan filmlerin ilgi alanı öylesine geniştir ki, tek bir bölüm halinde
işlemek zordur. Etnoğrafya, doğa tarihi,-tarih,kültür, din, gezi, pazarlama,
kamu hizmeti, raklam, haber, propaganda, endüstri, sanat vb gibi konuların yanı
sıra kişisel, bilgi verici, öğretici filmler de bu tür filmlerin ilgi alanına
girer...
Kurmaca olmayan film türleri arasında sanatsal yetkinliğe önem vereni, bu
nedenle de kurmaca filme en yakın olanı belgeseldir. Belgesel gerçeğin yaratıcı
yorumlanması olarak tanımlanır. Klasik haliyle belgesel müşterinin ya da parayı
veren firmanın isteklerini değil, yönetmenin kendi kişisel tercihlerini içerir.
Yazmaya başlamadan önce, konuyu tam anlamıyla bilmeniz gerekir. Belgesel filmin
hazırlanmasında araştırma yapmak çok önemlidir. Çünkü ne yapacağınız bilmeniz
gerekir. Konuyu her açıdan inceleyin. Yardım alacağınız bir ya da birkaç
danışmanınız olabilir. Ancak konu ister nükleer santraller, ister
Kızılderililerin dini ayinleri, ister sosis üretim süreci olsun bu durum konuyu
tam anlamıyla kavrama sorumluluğunuzu azaltmaz. Araştırmanızı yaparken,
okuyacak, yerinde gözlem yapacak, kişilerden bilgi alacaksınız.
Bir kurgusal film nasıl bir ana öyküyle yola çıkıyorsa, senaryolu kurgusal
olmayan bir film de bir ana düşünceyle (filmin ne hakkında olduğunu yansıtacak
bir ana ifade, bir varsayım) başlar. Bu bir ya da iki tümceyle tanımlanmalı ve
filmin tamamını kucaklayan bir düşünce görevini üstlenmelidir. Bu sizin soruna
yaklaşımınızı açıklayacaktır. Ana düşünce olabildiğince öz ve kesin biçimde
ifade edilir ve filmin izlenmesinden sonra izleyicinin aklında kalması gerekeni
belirtir.
Harvest of Shame adlı belgeselde, Edward R. Murrow filmin ana düşüncesinin ne
olabileceğini söyler: Dünya’nın en zengin ülkesinin, kötü beslenen, kötü
giyinen, sürekli olarak aşağılanan ve çok kötü yaşam koşullarında yaşayan
binlerce göçmen işçinin bu duruma katlanıp katlanamayacağını sorar. Bu çok sert
bir meydan okumadır ve filmin üzerine kurulduğu temel de budur.
Ana düşünce, mümkün olduğu ölçüde filmin odak noktası ile işbirliği içinde
olmalı ve şu soruya cevap vermelidir: Film konusuna ilişkin neler diyor? Ana
düşünce, senaryonun yazılmasını yönlendiren bir odak noktası olması nedeniyle
uygun tümcelerle ifade edilmesi önemlidir. İfadeniz gelişigüzel olmamalıdır.
Filmin vurgulayacağı noktayı ve bakış açısını içermelidir. Üniversite kız
yurtları ile ilgili bir film için düşünülen üç önermenin her birindeki farklı
vurgu ve hedefleri inceleyin.
Son günlerde kız yurtları çok eleştirilmesine karşın, üniversite yurdunda bir
kızın edinebileceği deneyim onun için çok anlamlı olabilir.
Kız yurtları pekçok eleştiriye hedef olmuştur. Ancak kız yurtlarında olanlara
dürüst bir bakış onların ne kadar anlamlı ve değerli kurumlar olduğunu ortaya
çıkaracaktır.
Bir kız yurdu, üniversite kampusundaki bir sosyal organizasyondan çok daha
farklıdır. Üniversiteye ve topluma olduğu kadar üyelerinin gelişimine de değerli
katkılarda bulunurlar.
Birinci yaklaşım çok kişiseldir. Yurttaki bir kızın deneyimi üzerine
yoğunlaşabilir. İkincisi kız yurdunda geçen bir haftayı anlatarak kurumdaki
yaşam konusunda izleyiciye bir fikir verebilir. Bu yaklaşımların her ikisi de
kız yurtlarına yapılan eleştirileri vurgulayacaktır. Üçüncü yaklaşım ise, kız
yurtlarının okula ve topluma etkilerini yansıtır. Her biri filmin konusunu
açıklayan temel görüşlerce de ifade edilen farklı hedeflere sahiptir.
Çalışmanın belki de en önemli bölümünü bu hedefi belirlemek oluşturacaktır.
Belgeselin konusu tamam ama söylenmek istenen nedir ve nasıl söylenecek?
Senaryolu, kurgusal olmayan bir film, konusunu sunmak için mantıklı şekilde
organize dilmiş bir yapıya sahip olmalıdır. Bu tür yapılar kronolojik, mekansal
(mekanlar çevresinde organize dilmiş ve birinden diğerine geçilerek) ve neden
sonuç ilişkisi içinde olmalı; sorundan çözüme, basitten karmaşığa, bilinenden
bilinmeyene, özelden genele, genelden özele, kişisel deneyimi (bir kişinin ya da
bir grubun yaşantısı üzerine yoğunlaşan) ya da konunun önerdiği herhangi bir
yapıyı işlemelidir.
Filmin konusuna ya da amaçlarına ilişkin bilgilerinize, formülleştirdiğiniz ana
kavram ve düşüncenizle artık filminizin taslağını hazırlayabilirsiniz. Bu,
filmin şimdiki zaman ölçeğinde, üçüncü tekil şahıs tarzında kısa bir özetidir.
Genellikle ne kadar kısa olursa o kadar iyi olur. Bu filmin bütünlüğünün
sağlanmasına yardım edecektir. Daha sonra bu özeti genişleterek daha uzun bir
tanımlamaya ya da sekanslardan oluşan bir taslağa dönüştürebilirsiniz. Taslak
tatmin edici bir düzeye erişinceye kadar üzerinde çalışmaya devam etmelisiniz.
Sekansların dengesini ve gelişimini kontrol edin. Ana noktaların vurgulanıp
vurgulanmadığını ve bunlara gerekli destek ve gelişimin sağlanıp sağlanmadığını
belirleyin.
Seyircinin ilgisini yakalamak için, çatışmaları, sorunlarla uğraşmayı ya da zor
seçimleri işlemeye çalışın. Bazı konular, örneğin silah satışının denetiminin
yararları ve zararları gibi, doğal olarak birbirine zıttır. Karşıt düşüncelerin
sunulmasıyla çatışmaların geliştirilmesi doğaldır.
Toplum içinde varolan bir sorunun açıklanmasında ya da onunla uğraşılmasında her
zaman bir çatışma vardır.
Kurgusal olmayan bir filmin de başlangıcı, gelişimi ve sonu vardır. Başlangıç
seyircinin dikkatini yakalayarak filme olan ilgisini artırır. Başlangıç
genellikle seyirciye ne izleyeceği ve ne ümit edebileceği konusunda bilgi verir.
Bu bazı formlarda filmin genel iddiasının verilmesi demektir. Bu iddia filmin
geri kalan bölümünde desteklenecek ve geliştirilecek ana noktadır. Filmin
inceleceği bir çatışma olabilir. Filmin araştırdığı bir sorun olabilir.
Seyircinin filmden öğreneceği bir yaşam, kültür, teknik ya da bir tanıtım
olabilir. Başlangıç bir bakıma seyircinin filmi neden izlemesi ya da filmin
konusuna neden ilgi duyması gerektiğini söyler.
Gelişim filmin ana iddiasının gelişimidir. Konuları araştırır, önemli noktalara
dokunur, iddiaları ve karşı iddiaları sunar ya da ana düşünceyi geliştirir.
Düşünceler ve iddialar genellikle tırmanan bir sıralama izleyerek en önemliye,
en ilgince ve en dramatik olana doğru yapılır. Eğer bir çatışma ve karşı iddia
varsa bunlar bütünüyle gelişim bölümünde incelenir. Gelişim düşüncenizi
kanıtlamalıdır.
Sonuç bölümünde doruk noktalı bir çözüm sunulur. Sonuçlarınızı sunar,
gösterdiklerinizin özetini yaparsınız. (bu genellikle anahtar bir tümce ya da
soru ile veya temel iddianızın tekrarlanmasıyla yapılır.9 Sonuç seyirciyi almak
istediğiniz mesajla başbaşa bırakmalıdır.
Kurgusal olmayan filmlerin çoğunluğunda bir anlatım vardır. Anlatım açık ve
anlaşılır olmalıdır. Yoğun istatistiklerden, listelerden, kafaları karıştıran
özel terimleri kullanmaktan kaçının. Anlatım ekonomik olsun. Aşırıya kaçarak
filmi fazla metne dayalı hale getirmeyin. Anlatımı görüntüyle birleştirin.Ancak
anlatıma görüntü eklemekle elde edilen “görüntülü bir ders” sunmaktan da
kaçının. Önce görüntüleri düşünün. Sürekli olarak kameranın yaptıklarının
tanımlandığı kılavuzlu bir tur yaklaşımından da kaçının. (Örneğin: “Şimdi büyük
yemek salonuna giriyoruz.) Kameranın yaptığını zaten görüyoruz. İzleyicinin de
katılımını sağlamak için anlatımda ikinci tekil şahıs ve Eğer anlatım önceden
tasarlanmışsa, kurgudan sonra bazı değişikliklerin gerekebileceğini de
unutmayın. Eğer bir anlatıcı kullanıyorsanız, kamera önünde uzun süre tutarak
sıkıcı olmasına neden olmayın.
Film yazarlığının ekonomik olması gerektiğini unutmayın. Yazınız canlı,
yaratıcı, açık ve anlaşılır olsun. Senaryonuz etkili olsun, sıkıcı olmasına izin
vermeyin. İzleyicinin alabileceğinden fazla bilgiyle senaryoyu doldurmaya
çalışmayın. İzleyicinin katılımını sağlamak amacıyla duygusal değerleri de işin
içine katın ve ilgiyi sürekli kılmak için çalışmalar sunun.Genellemeleri, özel
ve anlamlı imgelere dönüştürme alışkanlığını geliştirin. “Askeri güç”, uçak,
roket, tank görüntüleriyle; “yaygın fakirlik”, tenekelerden yapılmış
gecekondularla, aç gözlerle bakan çocuklarla ve çöp tenekelerini karıştıran bir
deri bir kemik kalmış köpeklerle ifade edilir.
Mesajın çoğunu görüntülerle iletmeye çalışın. Eğer ses kanalında önemli
noktalara değiniyorsanız, görüntünün onunla çelişmesini, dikkatleri dağıtmasını
engelleyin. Görüntü ile ses arasında planlanmamış bir çatışamadan kaçının. Her
gösterdiğiniz birşeyler belirtsin. Yapabildiğiniz ölçüde filminizi kişilendirin.
Bize özdeşleşebileceğimiz kişiler gösterin, konuları, insanlar aracılığıyla
ifade edin. Bir kişi, bir insan yüzü, film görüntüleri arasında en ilgi çekici
olanlardan biridir. İzleyicinin katılımını sağlamada önemli rol oynar. (Harvest
of Shame filminde Murrow’un sekiz dokuz yaşlarında, kendinden küçük kardeşine
bakan ve bir kulübede yaşayan küçük bir göçmen çocuğuyla konuştuğu ilgi çekici
bir sahne vardır. Çocuk her gün yaşadığı yoksulluğu anlatırken filmin mesajını
da basit bir biçimde iletmiş olur.)
Taslağınızda, konular arasındaki geçişlere özel dikkat harcayın. Açık anlam
kadar dolaylı (zımni) anlama da özen gösterin. Filmin amacına, iddiasına ve
konusuna uygun atmosfer yaratın.
Dış mekanlarda çekilecek filmlerin metinleri ayrıntılarıyla yazılamazlar.
(Örneğin sinema gerçek ve gezi filmlerinde). Genellikle çekim listesi
formundadırlar. Bu genellikle çekilmesi umulan sahnelerin ve sekansların bir
listesi, mekanlardaki aksiyonların rehberi olacaktır. Buna bazen kaba taslak bir
anlatım da eklenebilir. Çünkü, çekimler sırasında araştırmanın derinliği ne
olursa olsun, yeni bulgularla karşılaşmak olasıdır.
